Tiền đề quan trọng đưa AI Việt ra thế giới
Sáng ngày 24/11, tiếp tục Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Quốc hội thảo luận tại Hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ.
Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa - đoàn Lạng Sơn.
Phát biểu tại phiên họp, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa - đoàn Lạng Sơn đánh giá cao việc chuẩn bị hồ sơ dự thảo luật, việc dự kiến tiếp thu giải trình và nhất trí với nhiều nội dung của báo cáo thẩm tra.
Theo Tờ trình số 879/TTr-CP ngày 9/10/2025 của Chính phủ, dự thảo luật không phát sinh thủ tục hành chính mới và không giảm số lượng thủ tục hành chính hiện có. Tuy nhiên, có rút ngắn thời gian xử lý.
Đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát để bảo đảm thực hiện yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ phát biểu tại phiên khai mạc kỳ họp này là: năm 2026, cắt giảm, đơn giản hoá 100% điều kiện kinh doanh không cần thiết; cắt giảm 50% thời gian, chi phí tuân thủ thủ tục hành chính so với năm 2024.
Bên cạnh đó, hầu hết các thủ tục hành chính trong luật hiện hành cũng như trong dự thảo luật được giao cho Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định như các Điều: 89, 96, 97 và 100. Tuy nhiên, vẫn có một số nội dung trong luật hiện hành không được sửa đổi và vẫn giao Chính phủ quy định thủ tục như Điều 120 về thủ tục xử lý đơn đăng ký quốc tế.
"Do đó, đề nghị phân quyền ngay trong luật, giao cho Bộ trưởng ban hành để thống nhất và bảo đảm việc bãi bỏ hoặc sửa đổi, bổ sung được nhanh chóng, kịp thời đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn" - đại biểu nêu.
Về quyền sở hữu trí tuệ đối với sản phẩm do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra, đại biểu cho rằng, đây là vấn đề có nhiều ý kiến khác nhau trong cộng đồng quốc tế. Tại dự thảo luật không thừa nhận quyền sở hữu trí tuệ của AI và không bảo hộ các tác phẩm do AI tạo ra.
Theo đại biểu, việc không ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm của AI thường được lập luận là: quyền sở hữu trí tuệ là công cụ để bảo vệ giá trị sáng tạo của con người, giá trị sáng tạo lao động trí óc của nhân loại; việc công nhận quyền sở hữu trí tuệ cho những sản phẩm được tạo ra bởi máy móc sẽ tạo sự bất công cho những tác giả sử dụng chính trí tuệ của mình để sáng tạo ra những tác phẩm thật sự…
Bên cạnh đó, ý kiến này lo ngại, nếu công nhận thì có thể bị AI cạnh tranh mất việc làm. Bởi lẽ, AI có thể tạo ra các tác phẩm chất lượng cao với tốc độ nhanh và chi phí gần như bằng không sẽ khiến các doanh nghiệp không còn cần thuê con người, dẫn đến bị thất nghiệp hoặc giảm giá trị lao động.
Song ở chiều ngược lại, việc công nhận sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm do AI tạo ra sẽ góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Nếu sản phẩm do AI tạo ra không được bảo hộ sẽ dẫn đến dễ bị sao chép tràn lan; từ đó, giảm động lực sáng tạo của cá nhân và giảm nhu cầu đầu tư của doanh nghiệp. Đối với các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, việc thu hút đầu tư vốn và công nghệ vào AI là rất quan trọng.
Để phát huy trí tuệ Việt, cần có cơ sở pháp lý để bảo hộ sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm cho AI Việt tạo ra, đây cũng là tiền đề quan quan trọng để đưa AI Việt ra thế giới, giảm phụ thuộc vào các Tập đoàn công nghệ toàn cầu (Big Tech). Mặt khác, việc xác định chủ thể sở hữu trí tuệ cũng giúp ràng buộc trách nhiệm bồi thường thiệt hại một cách rõ ràng hơn, công bằng hơn, giảm được kiện tụng.
Cùng với đó, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị yêu cầu, đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Vì vậy, đại biểu đề nghị ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ đối với các tác phẩm do AI tạo ra và áp dụng mô hình bảo vệ có điều kiện.
Đồng thời, nhấn mạnh nguyên tắc sáng tạo của con người là yếu tố cốt lõi. Xác định rõ AI không phải là chủ thể quyền mà chủ thể quyền là con người, là người cuối cùng sử dụng/vận hành AI, trừ trường hợp có thỏa thuận là người khác.
Cách tiếp cận này không phủ nhận vai trò của AI nhưng vẫn giữ vững yêu cầu về tính nguyên gốc của sản phẩm và sự sáng tạo của con người.
Đại biểu cũng đề nghị xem xét bổ sung vào Điều 7 Luật hiện hành và các điều liên quan các nội dung: Thứ nhất, quy định, tác phẩm, sản phẩm do hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo ra chỉ được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ khi có sự tham gia sáng tạo đáng kể của con người trong quá trình hình thành, chỉnh sửa hoặc định hướng nội dung.
Thứ hai, quy định quyền sở hữu, khai thác và trách nhiệm pháp lý đối với sản phẩm do trí tuệ nhân tạo tạo ra thuộc về tổ chức, cá nhân trực tiếp huấn luyện, vận hành tạo ra.
Thứ ba, giao Chính phủ quy định chi tiết các nội dung nêu trên. Cùng với đó, tiến hành đánh giá, tổng kết để có quy định một mục hoặc một chương riêng liên quan đến AI khi sửa đổi toàn diện Luật Sở hữu trí tuệ, đáp ứng yêu cầu phát triển của khoa học công nghệ.
"Trường hợp cần thiết, bổ sung quy định tương ứng vào dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo được trình Quốc hội tại Kỳ họp này" - ông Phạm Trọng Nghĩa nhấn mạnh.
Tăng độ tin cậy cho thị trường tài sản trí tuệ
Góp ý về Điều 8a của dự thảo luật liên quan đến quản lý, khai thác quyền sở hữu trí tuệ, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân - đoàn TP. Hồ Chí Minh cho rằng, dù cơ quan soạn thảo đã tiếp thu, giải trình các ý kiến tại phiên thảo luận tổ, nhưng quy định tại khoản 1 vẫn cần tiếp tục được hoàn thiện.
Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân - đoàn TP. Hồ Chí Minh.
Theo đại biểu, việc cho phép chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ lập danh mục và tự xác định giá trị tài sản trí tuệ là một bước tiến, tạo hành lang pháp lý để tài sản trí tuệ được ghi nhận trong sổ sách kế toán và tham gia các giao dịch dân sự, thương mại, đầu tư.
Tuy nhiên, quy định hiện hành “đang mở quá rộng” khi cho phép chủ sở hữu tự định giá mà không kèm theo nghĩa vụ chứng minh, công bố căn cứ hoặc chuẩn mực định giá tối thiểu.
Thực tiễn kiểm toán, thanh tra cho thấy, đây là “kẽ hở” dễ bị lợi dụng để nâng khống giá trị, chuyển giá, gây thất thoát trong giao dịch với tài sản công; khiến các tổ chức tín dụng gặp khó khăn khi thẩm định hồ sơ.
Từ những bất cập nêu trên, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân đề nghị bổ sung nguyên tắc giải trình và minh bạch hóa phương pháp định giá, bảo đảm tính liêm chính, tăng độ tin cậy và an toàn cho thị trường tài sản trí tuệ.
Đề cập khoản 2 của Điều 8a về chủ trương Nhà nước khuyến khích khai thác, sử dụng tài sản trí tuệ làm tài sản bảo đảm để vay vốn, đại biểu đoàn TP. Hồ Chí Minh nhận định, chủ trương này là đúng đắn, phù hợp với xu thế kinh tế tri thức. Song, nếu không kèm theo các điều kiện ràng buộc thì quy định “khuyến khích” sẽ khó triển khai trong thực tế.
Hiện nay, các tổ chức tín dụng chỉ có thể chấp nhận tài sản trí tuệ làm tài sản bảo đảm khi có phương pháp định giá chuẩn, hồ sơ xác lập quyền rõ ràng và cơ chế xử lý - chuyển giao tài sản trong trường hợp khách hàng mất khả năng trả nợ.
Trong khi đó, dự thảo luật mới chỉ dừng ở mức “khuyến khích” mà chưa làm rõ: Việc định giá dựa trên chuẩn nào? Cách xử lý tài sản khi phát sinh nghĩa vụ nợ ra sao? Ai chịu trách nhiệm khi tài sản đang tranh chấp, bị hủy hiệu lực hoặc mất giá trị kinh tế?.
Về khoản 3, quy định Chính phủ hướng dẫn phương pháp định giá tài sản trí tuệ, đại biểu đề nghị cần phải làm rõ phạm vi hướng dẫn thay vì chỉ quy định chung chung như trong dự thảo luật.
Từ kinh nghiệm quốc tế, đại biểu nêu, một hệ thống định giá tài sản trí tuệ hiệu quả tối thiểu phải có: bộ tiêu chí và phương pháp định giá chuẩn hóa; yêu cầu về hồ sơ minh chứng và tiêu chuẩn năng lực đối với tổ chức, cá nhân thực hiện định giá; cơ chế kiểm tra - hậu kiểm và xử lý sai lệch.
Đại biểu cũng đề nghị làm rõ cơ chế xử lý tài sản trí tuệ khi dùng làm tài sản bảo đảm nhằm bảo vệ quyền lợi cho cả tổ chức tín dụng và chủ sở hữu.
“Với các điều chỉnh cần thiết, Điều 8a sẽ khắc phục được những lỗ hổng hiện hữu, trở thành trụ cột pháp lý quan trọng, thúc đẩy thị trường khoa học - công nghệ minh bạch, an toàn và vận hành theo chuẩn mực hiện đại” - đại biểu nhấn mạnh.
Về quan điểm bảo vệ có điều kiện, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa - đoàn Lạng Sơn cho biết, bảo hộ sản phẩm có điều kiện khi có sự can thiệp đáng kể của con người. Khi một sản phẩm được tạo ra bởi AI mà có sự can thiệp sáng tạo đáng kể của con người thì cần được bảo hộ và việc bảo hộ chỉ giới hạn ở những phần do con người trực tiếp sáng tạo hoặc chỉnh sửa đáng kể sau khi AI tạo ra.
