Thế nhưng đến thời điểm này các yếu tố về hạ tầng, cơ chế chính sách để chương trình thực thi bền vững, đem lại hiệu quả… vẫn là vấn đề cần được làm rõ.
Vẫn lúng túng
Đầu tiên phải khẳng định, việc tổ chức phân loại rác thải tại nguồn là một trong những nhiệm vụ cần thiết nhằm bảo vệ môi trường, hiện thực hóa ước mơ biến rác thành tài nguyên. Việc tái chế rác thải không chỉ có ý nghĩa về mặt môi trường mà còn đem lại lợi ích về kinh tế. Nói như vậy là bởi, với lượng hữu cơ lớn trong rác thải sinh hoạt (ước tính khoảng 50 - 70%), đây sẽ là nguồn nguyên liệu dồi dào để sản xuất phân vi sinh, một loại phân rất tốt cho cây trồng và thân thiện với môi trường; là nguồn nguyên liệu cho các ngành nghề khác phát triển… Trước thực trạng trên, hàng loạt các quy định đã được đưa ra để hiện thực hóa mục tiêu trên.
Thu gom rác thải sinh hoạt trên địa bàn quận Đống Đa. Ảnh: Công Hùng
Cụ thể, Nghị định 45/2022/NĐ-CP về xử phạt vi phạm trong lĩnh vực bảo vệ môi trường quy định, từ ngày 1/1/2025, các hộ gia đình, cá nhân không phân loại rác sinh hoạt, không sử dụng bao bì chứa chất thải rắn sinh hoạt sẽ bị xử phạt từ 500.000 đến 1 triệu đồng. Các chung cư, tòa nhà văn phòng không bố trí thiết bị, phương tiện, địa điểm để phân loại tại nguồn sẽ bị phạt từ 200 - 250 triệu đồng…
Thế nhưng, đến thời điểm này, việc tổ chức quản lý, phân loại chất thải rắn vẫn đang bộc lộ hàng loạt những tồn tại. Trao đổi với phóng viên Kinh tế & Đô thị, lãnh đạo một công ty vệ sinh môi trường trên địa bàn TP cho hay, theo hướng dẫn của Bộ TN&MT, chất thải rắn sinh hoạt được phân thành chất thải thực phẩm, chất thải tái chế, chất thải còn lại (chất thải nguy hại, chất thải cồng kềnh, chất thải còn lại khác) nhưng hiện nay, Hà Nội chưa có cơ sở hạ tầng xử lý chất thải hữu cơ và điểm xử lý chất thải cồng kềnh.
Mặt khác, theo quy định, chủ nguồn thải chất thải nguy hại phải có phương tiện, thiết bị phù hợp đáp ứng yêu cầu kỹ thuật, quy trình quản lý theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường. Song, hiện chưa có hướng dẫn cụ thể đối với các loại phương tiện, thiết bị trong trường hợp này. Ngoài ra, cơ sở được cấp giấy phép môi trường có chức năng xử lý chất thải nguy hại phù hợp với loại chất thải cần vận chuyển. Tuy nhiên, các đơn vị trúng thầu duy trì vệ sinh môi trường, thu gom, vận chuyển rác thải sinh hoạt trên địa bàn quận, huyện, thị xã đều không có chức năng xử lý chất thải nguy hại được Bộ TN&MT cấp phép.
Theo các chuyên gia trong lĩnh vực môi trường, những tồn tại trên cần sớm được tháo gỡ để bảo đảm tính hiệu quả của chương trình, tránh đi vào “vết xe đổ” trong những năm trước. Cụ thể, năm 2006, Nhật Bản đã tài trợ, hỗ trợ Hà Nội triển khai thí điểm công tác phân loại rác thải tại nguồn ở một số phường ở Hà Nội. Thế nhưng, chỉ sau một thời gian ngắn, dự án không mang lại kết quả như kỳ vọng. Và nguyên nhân thì có nhiều, trong đó một trong những nút thắt chính là do chưa đồng bộ hệ thống hạ tầng thu gom cũng như hệ thống pháp luật kèm theo.
Cần sự vào cuộc của cả xã hội
Đánh giá về công tác quản lý, xử lý rác thải, nhiều chuyên gia cho rằng, việc xử lý rác thải hiện nay chưa được quan tâm đúng mức. Cụ thể, một số chuyên gia cho hay, tại một số địa phương, công nghệ xử lý rác thải vẫn chủ yếu là chôn lấp hợp vệ sinh; chưa khai thác được các lợi ích từ việc tái chế, phân loại rác; giá dịch vụ thu gom, vận chuyển rác thải thấp; thiếu kinh phí đầu tư công nghệ và thiếu các chính sách hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm phụ thu hồi…
Được biết, về tổ chức thực hiện phân loại chất thải rắn sinh hoạt, Bộ TN&MT cũng đã đưa ra các nội dung lưu ý UBND các tỉnh, TP trực thuộc T.Ư khi xem xét, ban hành quy định chi tiết về việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt; các hoạt động tuyên truyền, phổ biến và triển khai phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại địa phương. Liên quan đến vấn đề này, ngày 13/5/2024, UBND TP
Hà Nội đã có Văn bản số 1454/UBND-TNMT gửi Bộ TN&MT về việc hướng dẫn thực hiện các nội dung theo Luật Bảo vệ môi trường trên địa bàn TP. Tại văn bản này, UBND TP Hà Nội đề nghị Bộ TN&MT ban hành quy trình, định mức kinh tế kỹ thuật duy trì vệ sinh môi trường (VSMT) và thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải sinh hoạt sau phân loại để làm cơ sở cho UBND TP xây dựng và ban hành quy trình, định mức kinh tế kỹ thuật, đơn giá duy trì VSMT và thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải sinh hoạt sau phân loại trên địa bàn TP và các quận, huyện, thị xã điều chỉnh giá gói thầu, tạo điều kiện thanh toán, quyết toán theo quy định.
Cùng với đó, UBND TP Hà Nội đề nghị Bộ TN&MT báo cáo Thủ tướng Chính phủ ban hành định mức chi phí tái chế hợp lý, hợp lệ đối với một đơn vị khối lượng sản phẩm, bao bì để làm cơ sở tính toán chi phí phải trả cho hoạt động thu gom, vận chuyển, tái chế sản phẩm, bao bì trong trường hợp tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu thực hiện tái chế theo hình thức đóng góp tài chính vào Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam để hỗ trợ tái chế sản phẩm, bao bì.
Hướng dẫn cụ thể đối với việc lưu trữ, thu gom, vận chuyển và việc áp dụng đơn giá xử lý đối với chất thải nguy hại phát sinh từ các hộ gia đình, cá nhân sau phân loại; quy định phương án lưu trữ, thu gom, vận chuyển riêng so với các loại chất thải nguy hại phát sinh từ hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ để thuận lợi trong quá trình triển khai.
Liên quan đến vấn đề này, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam Hoàng Dương Tùng cho rằng, để việc phân loại, thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt ngày một tốt hơn cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, trong đó mỗi người dân cần thay đổi thói quen, nêu cao tinh thần ý thức trách nhiệm, vì cộng đồng; thường xuyên phân loại rác thải bảo đảm theo đúng hướng dẫn. Các địa phương, DN xử lý rác thải cần đẩy mạnh việc đầu tư, huy động các nguồn lực cho hạ tầng xử lý, tái chế rác thải để công tác xử lý rác thải đem lại hiệu quả bền vững...
Theo thống kê của Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, Bộ TN&MT, hiện nay, tổng khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên phạm vi cả nước khoảng 67.877,34 tấn/ngày, khu vực đô thị phát sinh khoảng 38.143,05 tấn/ngày; khu vực nông thôn khoảng 29.734,30 tấn/ngày. Về hiện trạng xử lý chất thải rắn sinh hoạt, cả nước có 1.548 cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt. Trong đó, cơ sở đốt chất thải rắn sinh hoạt là 340 cơ sở (chiếm 21,96%); cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt thành mùn/phân hữu cơ 30 cơ sở (chiếm 1,94%); cơ sở chôn lấp chất thải rắn sinh hoạt 1.178 cơ sở (chiếm 76,10%), trong đó nhiều cơ sở không hợp vệ sinh.
Hiện nay, TP Hà Nội đã triển khai các mô hình thí điểm tại địa bàn 5 quận gồm: Hoàn Kiếm, Ba Đình, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Nam Từ Liêm. Trong đó, rác thải rắn sinh hoạt sẽ được phân ra thành 4 loại gồm: chất thải rắn có thể tái sử dụng, tái chế (các loại giấy, nhựa, kim loại…); chất thải cồng kềnh (là vật dụng gia đình được thải bỏ có kích thước lớn như: tủ, giường, nệm, bàn, ghế, các vật dụng tương tự khác hoặc gốc cây, thân cây, cành cây…); chất thải nguy hại (pin, ắc quy, bóng đèn, chai lọ đựng hóa chất, sơn mực, tivi, tủ lạnh…); rác thải còn lại (chất thải thực phẩm và rác thải khác).
