Nhà nước cùng đồng hành, hỗ trợ
Khẩu hiệu “Dù gái hay trai, chỉ hai là đủ” tồn tại đã khá lâu trong chính sách dân số của Việt Nam. Trong bối cảnh dân số bùng nổ sau chiến tranh, chính sách dân số - kế hoạch hóa gia đình được coi là “nhiệm vụ quốc gia”, mang tính chiến lược nhằm giảm gánh nặng an sinh và tạo điều kiện cho phát triển bền vững.
Nhờ áp dụng đồng bộ các biện pháp truyền thông, vận động, hỗ trợ sinh sản có kế hoạch, tỷ lệ sinh của Việt Nam đã giảm mạnh, chất lượng cuộc sống nhân dân được nâng lên, y tế - giáo dục được cải thiện rõ rệt.
 |
| Tập huấn tư vấn khám sức khỏe tiền hôn nhân do Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình phối hợp với Bệnh viện Đại học Y Dược Buôn Ma Thuột tổ chức. Ảnh: Võ Thảo |
Thế nhưng, bước sang giai đoạn phát triển mới, chính sách ấy dần bộc lộ bất cập. Việt Nam hiện là một trong những nước có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất khu vực, trong khi tỷ lệ sinh lại xuống mức báo động tại nhiều nơi. Cùng với đó là tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh, áp lực phải sinh con trai ở một số địa phương vẫn còn rất nặng nề. Nhiều cặp vợ chồng trẻ ngày nay còn đối mặt với bài toán về chi phí nuôi dạy con cái tăng cao, áp lực kinh tế đè nặng, khiến họ không mặn mà với chuyện sinh thêm con.
Việc Ủy ban Thường vụ Quốc hội chính thức thông qua Pháp lệnh Dân số sửa đổi, bỏ quy định “mỗi cặp vợ chồng chỉ nên có một hoặc hai con” là bước chuyển mình cần thiết. Từ chỗ Nhà nước “quản lý số lượng”, nay chuyển sang vai trò đồng hành, hỗ trợ. Các cặp vợ chồng được toàn quyền quyết định số lượng con cái, thời điểm sinh, khoảng cách giữa các lần sinh, miễn là phù hợp với sức khỏe, điều kiện kinh tế và khả năng nuôi dạy con.
“Sinh đủ con, nuôi dạy tốt"
Là tỉnh có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, với sự chênh lệch lớn giữa các vùng miền, Đắk Lắk đứng trước bài toán khó khi chính sách dân số thay đổi. Theo thống kê, những năm qua địa phương vẫn có tỷ lệ sinh cao hơn mức trung bình cả nước - một thực tế vừa là cơ hội dân số vàng, vừa là thách thức trong việc bảo đảm chất lượng sống.
 |
| Tuyên truyền về công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình ở Trạm Y tế xã Ya Tờ Mốt (huyện Ea Súp). Ảnh: Võ Thảo |
Là một chuyên gia từng nhiều năm hoạt động trong lĩnh vực này, bác sĩ H’Lê Niê, nguyên Trưởng phòng Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình tỉnh) nhận định: “Chính sách mới là đúng đắn, trao quyền cho người dân là cần thiết. Nhưng nếu tuyên truyền không kỹ, người dân dễ hiểu lầm rằng Nhà nước khuyến khích sinh nhiều con. Điều đó có thể dẫn đến gia tăng dân số thiếu kiểm soát, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, làm tăng áp lực lên hệ thống y tế, giáo dục và công cuộc giảm nghèo”.
Từ chỗ tuyên truyền “dừng sinh”, đội ngũ cán bộ dân số cơ sở nay đảm nhiệm vai trò tư vấn sâu hơn về sức khỏe sinh sản, hỗ trợ kế hoạch hóa gia đình hiện đại, đặc biệt chú trọng tuyên truyền sàng lọc trước sinh và sơ sinh… từ đó giúp người dân có thể đưa ra lựa chọn có trách nhiệm.
Phó Giám đốc Sở Y tế Nguyễn Trung Thành nhấn mạnh: “Chúng tôi tập trung vào truyền thông chiều sâu với thông điệp “Sinh đủ con, nuôi dạy tốt”. “Đủ” không có nghĩa là sinh một hay hai con, mà là số lượng phù hợp với điều kiện thực tế và mong muốn thực sự của gia đình. Chủ động phối hợp với các sở, ngành liên quan lồng ghép nội dung dân số vào các chương trình truyền thông, tư vấn tại cộng đồng, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Trong bối cảnh chênh lệch vùng miền còn lớn, áp lực kinh tế ngày càng tăng, tư tưởng truyền thống chưa dễ thay đổi… thì chính sách mới chỉ thực sự hiệu quả khi đi kèm giải pháp hỗ trợ cụ thể, đồng bộ và có chiều sâu. Các cấp chính quyền trong tỉnh cũng kiến nghị Trung ương có các chính sách hỗ trợ đặc thù như: đầu tư thêm hệ thống đường giao thông, trường học, trạm y tế ở vùng sâu, vùng xa; miễn giảm học phí, chi phí khám chữa bệnh cho trẻ em; tăng cường các chính sách ưu đãi, hỗ trợ vốn để người dân thoát nghèo, làm giàu chính đáng…
Việc bỏ quy định “chỉ nên sinh một hoặc hai con” không đồng nghĩa với thả nổi, mà là bước tiến lớn trong tư duy quản lý dân số, từ hành chính hóa sang nhân văn hóa. Sự thay đổi tư duy từ các cấp quản lý đến từng người dân sẽ là “chìa khóa” để chính sách mới đi vào cuộc sống một cách bền vững, góp phần xây dựng những gia đình hạnh phúc, chủ động, văn minh trong thời kỳ mới.
Lê Thành
